Tussen de politiek en de ZBO-branche bestaat er discussie over de vraag of moet worden ingegrepen in de bestaande structuur van de ZBO’s (Zelfstandige Bestuursorganen). Op 8 mei jl. heeft aan de VU te Amsterdam hier een seminar over plaatsgevonden met als onderwerp “uitvoering op afstand?”, waarbij Effectory aanwezig was. Tijdens het seminar werden vragen gesteld als: moet het toezicht van de ministeries op de ZBO’s worden aangescherpt, moeten ZBO’s helemaal worden opgeheven of de uitvoering van de taken door de ZBO’s juist op afstand van de politiek blijven? Wie wordt waar beter van? Het is hierbij ook belangrijk om je af te vragen wat dit betekent voor de medewerkers binnen de ZBO-branche.
Het belang van betrokkenheid bij ZBO’s
De reden van oprichting ZBO’s
Het doel waarvoor ZBO’s ooit in het leven zijn geroepen, is tweeledig: aan de ene kant was er behoefte aan instanties die overheidstaken kunnen uitvoeren op afstand van de politiek, zodat deze uitvoerende dienst een objectief karakter in plaats van een politiek karakter krijgt.
Daarnaast is er bij verschillende overheidsinstellingen verminderde slagkracht – beperkte beslissingsbevoegdheid – om taken snel en efficiënt uit te voeren. ZBO’s daarentegen hebben meer armslag in de bedrijfsvoering, omdat zij meer beslissingsbevoegdheid hebben om taken goed uit te kunnen voeren. Daarbij komt dat sommige ZBO’s ook zelfstandige inkomsten hebben. Als je het zo stelt, dan heeft het in standhouden van ZBO’s meer voor- dan nadelen ten opzichte van inlijving hiervan bij de ministeries.
Echter, door een aantal incidenten bij de ZBO’s bestaat bij de ministeries het gevoel dat ZBO’s strenger moeten worden gecontroleerd. Kortom: ministeries willen de teugels weer aantrekken. ZBO’s moeten zich in de ogen van ministeries extra bewijzen. Juist om deze reden is het belangrijk dat de juiste mensen aan boord zijn bij de ZBO’s, zodat deze op een goede manier bestuurd worden en er medewerkers zijn die zich verantwoordelijk voelen voor het presteren van de organisatie.
Eigen bedrijfsvoering
Het inzichtelijk maken hoe medewerkers in de organisatie staan, en wat zij nodig hebben om optimaal te kunnen en willen presteren, is een eerste stap naar het duurzaam inrichten van een ZBO.
Voor de ZBO’s is het belangrijk dat zij hun eigen bedrijfsvoering kunnen kiezen: de verschillende uitvoerende diensten hebben allemaal hun eigen, specifieke taken en daarom ook verschillende behoeftes. Personeelsbeleid is een belangrijk onderdeel van deze bedrijfsvoering.
Het geldt natuurlijk voor meer organisaties dat het hebben van de juiste medewerkers essentieel is, maar juist bij ZBO’s is de kwaliteit van de medewerkers en het juiste management nu uiterst belangrijk. Er wordt van de medewerkers een flexibelere houding gevraagd dan binnen overheidsinstellingen, maar met dezelfde mate van integriteit. Daarbij komt dat, gezien de specifieke (overheids-)taken waar de uitvoerende diensten zich mee bezig houden en de verantwoording die hierover dient te worden afgelegd, het bijzonder belangrijk is dat medewerkers zich ook verantwoordelijk voelen voor hun werkzaamheden. Hiervoor zijn goed leiderschap en ruimte voor ondernemerschap noodzakelijk, net als betrokken medewerkers.
Inzicht in betrokken- en bevlogenheid
Dat het voortbestaan van ZBO’s in de huidige vorm ter discussie staat, heeft ook impact op de medewerkers van de ZBO’s. Het inzichtelijk maken voor ZBO’s hoe hun medewerkers in de organisatie staan, en wat zij nodig hebben om optimaal te kunnen en willen presteren, is een eerste stap naar het duurzaam inrichten van een ZBO.
Uit onderzoek volgt dat betrokken en bevlogen medewerkers flexibeler en klantgerichter zijn dan medewerkers die niet betrokken en bevlogen zijn. Met name een goede klantgerichtheid is voor een ZBO haar bestaansrecht. Elke ZBO zou – alleen al om deze reden – inzicht moeten hebben in de werkbeleving van haar medewerkers en de tevredenheid van hun klanten over de dienstverlening.